Σταμναγκάθι: Ο βασιλιάς των Κρητικών χόρτων

Το σταμναγκάθι, το πιο γνωστό από τα Κρητικά χόρτα, έχει πολλά να μας διδάξει για τις σύγχρονες γεύσεις τη Κρητικής κουζίνας.

Το σταμναγκάθι είναι μια ποικιλία άγριου ραδικιού, και θεωρείται το πιο εκλεκτό άγριο χόρτο της Κρήτης. Πρόκειται για ένα πολύ ξεχωριστό στη γέυση χόρτο, το οποίο τρώγεται παντού στην Κρήτη, τόσο ωμό, όσο και μαγειρεμένο με κρέας.

 Η επιστημονική ονομασία του σταμναγκαθιού είναι “Κιχώριον το ακανθώδες” ή Cichorium spinosum” στα λατινικά. Παρόλα αυτά, η λέξη σταμναγκάθι επικράτησε χάρη στην ιδιαίτερη χρήση του από τους Κρητικούς του παλιού καιρού: Το τοποθετούσαν πάνω στο στόμιο της στάμνας με το νερό, όταν το αποθήκευαν, προκειμένου τα αγκάθια του να φράζουν το στόμιο και να αποθαρρύνουν τα έντομα και τα ζωύφια να πηγαίνουν στο νερό (το αγκάθι πάνω από τη στάμνα = σταμναγκάθι).

 Που βρίσκουμε το σταμναγκάθι

 Το σταμναγκάθι είναι ένα άγριο χόρτο της Κρήτης με τεράστια προσαρμοστικότητα. Μπορεί να φυτρώσει και να αναπτυχθεί τόσο σε “κανονικά” εδάφη, όσο και σε εδάφη με έντονη αλμύρα, αλλά και εδάφη με χαμηλή υγρασία.

 Στην Κρήτη βρίσκουμε το σταμναγκάθι τόσο στις πεδιάδες, όσο και σε μεγάλο ύψος στα βουνά και τα υψίπεδα, αλλά παράλληλα το βρίσκουμε να φυτρώνει και κοντά στη θάλασσα, στον “γιαλό”, από όπου πήρε και τη δεύτερη ονομασία που είναι γνωστό στην Κρήτη, “γιαλορίδικο”. Σήμερα, πάντως, το άγριο σταμναγκάθι το βρίσκουμε πιο εύκολα στα βουνά της Κρήτης, και ιδίως στις πιο απόκρημνες και απομονωμένες περιοχές, γιατί στα πεδινά και τα παραθαλάσσια εδάφη μαζεύεται συστηματικά, καθώς είναι πολύ δημοφιλές και εκλεκτό έδεσμα.

 Αν και το σταμναγκάθι αποτελεί εδώ και δεκαετίες “σήμα κατατεθέν” της Κρητικής κουζίνας, φυτρώνει και τρώγεται και σε άλλες περιοχές. Στην Ελλάδα το βρίσκουμε επίσης στη Στερεά Ελλάδα, την Πελοπόννησο και τις Κυκλάδες. Επίσης μπορούμε να το βρούμε ως άγριο χόρτο και στις άλλες νότιες περιοχές της Μεσογειακής Ευρώπης, όπως στην Κύπρο, τη Σικελία και τη Μάλτα.

Σταμναγκάθι: ένα χόρτο με σημαντικά οφέλη και θεραπευτικές ιδιότητες

Σύμφωνα με ιστορικές πηγές, το σταμναγκάθι ήταν γνωστό και καταναλωνόταν από τα χρόνια της αρχαίας Αιγύπτου ακόμη. Ήταν επίσης γνωστό και στους αρχαίους Έλληνες για τις θεραπευτικές του ιδιότητες.

Το σταμναγκάθι είναι πλούσιο σε αντιοξειδωτικά και ω-3 λιπαρά οξέα. Επίσης περιέχει βιταμίνες C και Ε, μέταλλα και ιχνοστοιχεία.

Έχει μεγάλες αντισηπτικές και αντιρρευματικές ιδιότητες. Επίσης χρησιμοποιείται και ως χωνευτικό και για τη βελτίωση της υγείας του δέρματος.

Παραδοσιακές Κρητικές συνταγές με σταμναγκάθι

Το σταμναγκάθι αποτελεί βασικό συστατικό της σύγχρονης Κρητικής κουζίνας. Οι πιο συνηθισμένοι τρόποι που σερβίρεται και καταναλώνεται είναι οι ακόλουθοι:

• Ωμό σταμναγκάθι, μόνο του ή στη σαλάτα.
  Το ωμό σταμναγκάθι με λίγο ελαιόλαδο (κατά προτίμηση έξτρα παρθένο) και λεμόνι ή ξύδι, αποτελεί μια πρώτης τάξης λιχουδιά. Αν το προτιμάμε, μπορούμε να προσθέσουμε και λίγο αλάτι. Το πιο εκλεκτό από τα Κρητικά χόρτα, μπορεί άνετα να προστεθεί και σε μια σαλάτα δίνοντας έναν πολύ ιδιαίτερο τόνο γεύσης, που πρέπει να την δοκιμάσετε.
• Βραστό σταμναγκάθι
  Αν και καταναλώνεται κυρίως ωμό, το βραστό σταμναγκάθι είναι μια πραγματική λιχουδιά όσων προτιμούν τα βραστά χόρτα. Με λάδι, λεμόνι και λίγο αλάτι γίνεται μια εξαιρετική γευστική πρόταση.
• Σταμναγκάθι με αρνί ή χοιρινό
  Μπορούμε κάλλιστα να χρησιμοποιήσουμε το σταμναγκάθι όπως το σέλινο ή το σπανάκι, για να κάνουμε το κρέας μας μοναδικό. Στην Κρητική κουζίνα το σταμναγκάθι χρησιμοποιείται κύρια με το αρνί, αλλά κάποιες φορές και με το χοιρινό κρέας.